Sınıf Çemberi'nin Yapısı
Sınıf Çemberi Nedir?
Sınıf Çemberi, sınıftaki tüm bireylerin bir arada, belirli bir düzen içinde oluşturduğu bir ifade ve öğrenme alanıdır. İlkokul düzeyinde uygulanmak üzere geliştirilen Sınıf Çemberi’ni sınıftaki diğer öğrenme alanlarından ayıran özelliği, tüm bireylerin kendisiyle ve birbirleriyle duygu ve ihtiyaçlar aracılığıyla bağlantısına, sınıfı herkes için güvenli ve katılımcı bir yaşam alanına dönüştürmeye odaklanmış olmasıdır. Bunun için Sınıf Çemberi’nde üç ana tema olan duygu ve ihtiyaç farkındalığı, birlikte yaşam ve anlaşmazlık çözümü üzerine çalışılır. Bu üç tema yıl içinde döngüsel bir akışla, derinleşerek ilerler. Çember uygulamaları benzer biçimde, birinci sınıftan dördüncü sınıfa doğru da giderek derinleşir.
Sınıf Çemberi ders niteliği taşımayan bir öğrenme alanıdır. Çemberde doğru ya da yanlışın ne olduğundan çok herkesin hakiki ve özgün hâlinin ne olduğuna odaklanılır. Bu özelliği ile çember, öğretmen dâhil sınıftaki herkesin sosyal duygusal öğrenmesini ve gelişimini destekler. Çocukların güçlenmesini ve sınıfın öğrenen bir topluluk hâline gelmesini sağlar.
Sınıf Çemberi’nin ilkesel özelliklerini açıklayarak nasıl bir öğrenme alanını oluşturduğunu detaylandırmaya çalışalım:
- Çemberin, herkesin birbirinin yüzünü görebilmesini sağlayan şekli işlevsel bir önem taşır. Çemberdeyken insanlar birbiri ile kolayca göz teması kurabilir, birbirini gözlemleyerek hâlini tahmin edebilir, daha rahatça can kulağıyla dinleyebilir. Dolayısıyla bağlantının kurulmasına destek verir.
- Sınıf Çemberi’nde duygu ve ihtiyaçların özgürce ifade edilmesi desteklenir. Bunun yolu, duygu ve ihtiyaçlara dair farkındalığın artması kadar, yargılayıcı sözel ve bedensel ifadelerin dışarda kalmasından geçer. Çember, çocukların duygusal olarak güvende fiziksel olarak rahat olabildikleri bir paylaşım alanıdır.
- Çemberde herkes tüm farklılıklarıyla eş değerli olarak yer alır. Güvenli bir alan oluşturmaya hizmet eden eş değerlilik, herhangi bir özelliği nedeniyle hiç kimsenin diğerlerinden daha değerli ya da değersiz görülmemesi demektir. Herkesin duygu ve ihtiyaçları ve bunları ifade etmesi bir diğerininki kadar kıymetlidir.
- Sınıf Çemberi, öğretmen dâhil herkesin duygu ve ihtiyaçlarını, düşünce ve görüşlerini özgürce ifade ettiği ve birbirini bedeni ve tüm kalbiyle odaklanarak dinlediği bir bağlantı alanıdır. Öğretmenin çocukları daha yakından tanımasını, takip etmesini ve desteklemesini kolaylaştırır.
- Sınıf Çemberi sınıfın kendine özgü yapısı ile oluşan canlı bir alandır. Bu alanın canlılığı, duygu ve ihtiyaçlar aracılığıyla kurulan bağlantının ve birlikte karar süreçlerinin dinamikliği ile sağlanır. Dolayısıyla her sınıfın çemberinin çalışma, üretme biçimi, düzeni ve rutinleri onu oluşturan topluluk tarafından belirlenir.
- Bağlantı, güven ve eş değerlilik ilkeleri ile oluşan Sınıf Çemberi, her çocuğun “ben” olmasını ve sınıfı ile aidiyet kurarak “biz” olmasını destekleyen bir topluluk alanı oluşturur. Bu topluluk alanı aynı zamanda herkesin kendisinin ve birbirinin duygu ve ihtiyaçlarını gözettiği empatik bir alandır.
- Sınıf Çemberi, öğretmenin ve çocukların birbirlerinin hâlinden haberdar olduğu, anlaşmazlıkların ifade edildiği ve barışçıl biçimde ele alındığı koruyucu bir alandır.
Sınıf Çemberi, tüm çocukların kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almak için desteklendiği ve iş birliği içinde öğrendiği bir alandır. İhtiyaçlarının farkında olan, kendini ifade eden ve birbirini dinleyen çocuklar kolayca meraklarını canlı tutup, öğrenme süreçlerini planlayıp iş birliğiyle öğrenme yoluna girerler. Böylece çember hem çocuklar hem de öğretmen için öğrenmenin keyfini birlikte yaşadıkları bir deneyim ve yaratıcılık alanı oluşturur.
Sınıf Çemberi'nde Öğretmenin Rolü
Sınıf Çemberi’nde öğretmenin rolünü, çocukların kendilerini güven içinde ifade etmelerini, birbirlerinden öğrenmelerini ve birlikte bir sınıf topluluğu oluşturmalarını kolaylaştırmak olarak tanımlayabiliriz. Bu aynı zamanda çember ilkelerini yaşama geçirmek için gerekli düzenlemeleri yapmak demektir. Öğretmenin rolünü, ders rutinlerinden farklı olarak “öğretmek” yerine “kendilerinden ve birbirlerinden öğrenmelerinin ve birlikte yaşam alanı kurmanın zeminini hazırlamak” olarak ifade etmek mümkündür.
Aşağıdaki tutum ve yaklaşımlar öğretmenin bu rolü yerine getirmesini sağlar:
- Öğretmenin kendini sınıf topluluğunun eş değerli bir üyesi olarak görmesi bu kolaylaştırma ve zemin hazırlama sorumluluğunu yerine getirebilmesi için kritik önemdedir. Eş değerliliği şöyle bir örnekle somutlaştırmak mümkün olabilir: Herhangi bir derste öğretmenin sorduğu soruların yanıtını bilen ve doğru yanıtı arayan bir hâlde olması beklenirken, çemberde sorduğu sorulara gelecek yanıtları samimi olarak merak eden ve hoşuna gitmeyen yanıtları da aynı merakla dinleyebilen bir hâlde olması gerekir. Eş değerlilik aynı zamanda öğretmenin kendini çember üyesi olarak görmesini ve çemberdeki çalışmalara çocuklarla birlikte katılmasını gerektirir.
- Bir diğer önemli yaklaşım, öğretmenin kendisinin ve çocukların potansiyeline güvenmesidir. Sınıf Çemberi, öğretmen ve çocuk için yeni bir öğrenme alanı açar. Hem öğretmenin hem çocukların deneyimi arttıkça yerleşecek olan rutinler ya da alışkanlıklar sürecin başında çeşitli zorluklar yaratabilir. Örneğin, öğretmenin çocukların birbirini dinlemeyeceğine dair bir inancı varsa, çember akışlarında önerilen dinleme çalışmalarının etkin sonuç vermesi de zor olacaktır. Ya da çocuklarla eş değerli olmanın sınıf içindeki saygınlığını azaltacağına dair endişe duyuyorsa çemberde de hiyerarşik bir öğreten – öğrenen ilişkisini sürdürecektir. Her durumda çocukların yapabilirliğine ve kendisindeki dönüştürücü güce güvenmek, öğretmenin ve tüm sınıfın çemberdeki gelişimini destekleyecektir.
- Çemberde çocukların kendilerini ifade edebilmelerinin anahtarı olan duygusal güvenliği sağlayabilmek için öğretmenin şefkatli ve kapsayıcı tutum ve davranışlar göstermesi beklenir. Bu tutum ve davranışlar elbette sadece çember için değil, tüm öğrenme süreci için gereklidir. Bununla birlikte sosyal ve duygusal gelişime dayalı bir öğrenme alanı olan Sınıf Çemberi bu tutum ve davranışlarla var olabilir. Dolayısıyla öğretmenin, ihtiyaç duyuyorsa, bu konuda kendini destekleyecek çalışmalar yapması yararlı olacaktır.
- Çemberde çocuklar için ifade ve paylaşım alanı açıldıkça birlikte karar alanı genişler. Sınıfın gündemine yeni fikirler, yeni öğrenme ve gelişme konuları, yol ve yöntemler gelebilir. Öğretmenin katılımcı tutumunun yanı sıra yeniliklere açık ve esnek olması, çemberde oluşan öğrenme alanını büyütecek, zenginleştirecektir. Örneğin, çember işleyişi için gerekli olan rutinleri çocuklarla birlikte oluşturmak, düzen içinde işlemesini sağlamak ve sınıfın ihtiyacına göre değiştirmek canlı bir öğrenme sürecidir.
Sınıf Çemberi, sosyal duygusal gelişim ve çocuk katılımında da olduğu gibi sürece odaklanmayı gerektiren bir öğrenme alanıdır. Öğrenme hedefleri bu süreci planlamayı sağlar. Öğretmenin kapsayıcı bir yaklaşımla sınıfının özelliklerini ve çocukların farklılıklarını gözeten planlamalar yaparak çemberlerinin akışlarını düzenlemesi beklenir. Çocukları birbirleriyle karşılaştırmak yerine, her çocuğu kendi gelişimi içinde takip etmesi ve çemberde çocuklara, gelişimlerine dair geri bildirimler vermesi öğrenme sürecini destekler. Öğretmenin kendi gelişimini takip etmesi de sürecin bir parçasıdır.
Sınıf Çemberi’nin Düzeni
Çemberin belirli bir düzen içinde yapılması ve akışı kolaylaştıracak rutinlerle yürütülmesi, öğretmenin planlamasını, çocukların sürece dâhil olmasını destekler. Bu durum da çemberin yaşama geçmesini ve gelişerek devam etmesini güvence altına alır.
Sınıf Çemberi’ne dair düzen ve rutinler aşağıda birkaç başlık altına açıklanmış ve örneklendirilmiştir. Çember düzeni ve rutinlerinin, her sınıfın kendi özgün koşulları içinde, çocukların katılımıyla oluşturulması ve yeniden düzenlenebilir olduğunun bilinmesi çemberlerin canlılığına katkı sağladığı için önemlidir. Aşağıdaki açıklama ve örnekler, öğretmene rehber olması amacıyla paylaşılmaktadır.
a. Sınıf Çemberi Alanını Düzenlemek
Çember alanı, çocukların mekânla bağlantı kurmalarını güçlendirerek
kendilerini fiziksel ve duygusal olarak güvende hissetmelerini ve çembere katılım göstermelerini sağlayan temel unsurlardan biridir.
★ Çember alanını seçerken dikkat ediniz:
- Tüm çocuklar birbirlerini rahatça görebiliyor mu?
- Oldukları yerde –olabildiğince- konforlular mı?
- Sınıf anlaşması, duygu ve ihtiyaç posteri gibi materyalleri çemberden takip edebiliyorlar mı?
Her sınıfın koşulları farklıdır. Sınıfın fiziksel durumu, sınıftaki çocuk sayısı ideal bir çember oluşturmanızı zorlaştırabilir. Kılavuzun ilk haftalarında çemberinizi çocuklarla birlikte oluşturabilmenizi kolaylaştıran akışlar bulunmaktadır. Bu akışları, sınıfınızın ideal çember alanını bulmak için kullanabilir, farklı alanlarda çember yapmayı deneyimleyerek ve deneyimlerinizi çocuklarla birlikte değerlendirerek herkesin rahat ve güvende olduğu bir çember oluşturabilirsiniz. Özellikle oryantasyon haftasında oluşturacağınız farklı çemberler keyifli deneyimler kazanmanızı sağlayacaktır.
★ Aklınızda bulunsun:
- Çember alanınızı çember halısı, minder ya da tabure ile oluşturabilirsiniz.
- Sınıfınızda yeterli alan yoksa sıraları çocukların birbirini görebileceği şekilde düzenleyebilirsiniz.
- Fırsat buldukça çemberinizi okulunuzun açık alanlarında yapabilirsiniz.
b. Sınıf Çemberi Zamanını Düzenlemek
Belirlenmiş ve herkesin bildiği çember zamanı, çocukların çembere hazırlanmalarını sağlar. Odaklanarak dâhil olmalarını, paylaşmak istedikleri duygu, ihtiyaç ve görüşleri için duygusal güvenliklerini ve öz düzenleme becerilerini destekler.
Sınıf Çemberi’nin haftanın her günü, ilk ders saati yapılması idealdir. Çocukların ve öğretmenin birbirleri ile bağlantılarını canlı tutmak için her gün çemberde buluşmak, bu bağlantıyı ilk saatten güçlendirmek, birbirlerinden haberdar olmalarını sağlamak ve günün akışını birlikte konuşabilmek için ilk saati çembere ayırmak önemlidir. Zamanı netleştirerek çocuklarla paylaşmak ve planlanan rutine özenle uymak, çemberin öğrenme hedeflerinin gerçekleşmesi için gereklidir.
Her sabah oluşturulan düzenli çemberler dışında, günün değerlendirmesi için kısa gün sonu çemberleri ve ihtiyaç duyulduğunda örneğin bir anlaşmazlık ya da bir karar alma durumunda acil durum çemberleri de oluşturulabilir. Bu çemberler, başlangıçta öğretmenin inisiyatifiyle oluşturulacak olsa da zaman içinde çocuklar da çember oluşturmayı talep etmeye başlayacaklardır. Bununla birlikte, her gün düzenli çember yapıldığında bu tür acil durum çemberlerine duyulan ihtiyaç da azalacaktır.
c. Sınıf Çemberi Akışını Düzenlemek
Çemberin yıl boyu akışı içinde çocukların motivasyonunu ve bağlantısını canlı tutmak için çeşitli rutinler oluşturmak mümkündür. Çember rutinleri önceden planlanmış, düzenli olarak tekrar eden ve herkes tarafından bilinir olan uygulamalardır. Çemberlerin açış ve kapanışlarını, ifade ve dinleme -yani konuşma- süreçlerini, alınan sorumlulukları ve bunları nasıl görünür hâle getireceğinizi rutinlerle oluşturabilirsiniz. Akışa dair rutinler, çocukların çembere aidiyetlerini arttırarak katılımlarını destekler. Öz yönetim becerilerini geliştirir. Böylece öğretmenin sınıf düzenine dair sorumluluğunu çocuklarla paylaşmasına olanak sağlar, işini kolaylaştırır.
★ Çember akışını düzenlerken dikkat ediniz:
- Düzenlemeleri birlikte planlıyor muyuz?
- Herkes düzenin ve rutinlerin farkında mı?
- Rutinlerimizi düzenli olarak değerlendiriyor, ihtiyaç duyduğumuz değişiklikleri yapıyor muyuz?
Çember Açış ve Kapanışları: Açışları günün çemberine davet olarak düşünmek mümkündür. Bu davet herkesin fiziksel ve zihinsel olarak hazırlanmasını, bağlantı kurmaya, ifade etmeye ve dinlemeye odaklanmasını sağlar. Çemberleri kapatarak sonlandırmak ise herkesin çemberdeki akışı tamamlayıp derslere geçmesini kolaylaştırır.
★ Aklınızda bulunsun:
- Çemberinizi açmak için çocuklarla birlikte bir çember şarkısı belirleyebilirsiniz. Çemberinize şarkıyı birlikte söyleyerek başlayabilir ya da şarkı bitene kadar herkesin yerini alması gerektiği konusunda anlaşabilirsiniz.
- Çembere her sabah bir oyunla başlayabilirsiniz. Çocukların oyun oynamak için de çember olmaları gerektiğinin söylenmesi etkinliğe geçişi kolaylaştıracaktır.
- Çemberi açarken herkesin odaklanabilmesi için sessizlik zamanı verebilir, nefes çalışmaları yapabilirsiniz.
- Çemberlere aşağıdaki açış sorularıyla başlayarak her çocuğun o anda kendisiyle, arkadaşlarıyla ve çember ile bağlantı kurmasını kolaylaştırabilirsiniz. Biraz deneyim kazandıklarında her çemberde başka bir çocuğun bu soruyu sorarak çemberi açması için düzenleme yapabilirsiniz.
- Çember açışlarında çocukları o gün konuşacaklarınızdan haberdar edebilir, eklemek istedikleri gündemleri sorabilirsiniz.
- Çemberine giriş için takvim kullanmak günle bağlantıyı hızlandıran bir adımdır. Herkesin görebileceği büyüklükte, sabit bir yerde duran aylık takvimi çocuklarla birlikte takip edebilirsiniz. Gün, ay, yıl, mevsim, dün, bugün, yarın gibi kavramları konuşabilirsiniz.
- Her çember planlamasında kapanışa zaman ayırabilirsiniz. Çemberde konuştuklarınızın kısa özetini yapmak, paylaşımlarda nerede kaldığınız, nereden devam edeceğiniz konusunda netleşmek çocukların da sizin de çemberi kapatarak sakince çıkmanızı sağlar.
- Çember kapanışlarını aşağıdaki kapanış sorularından da yararlanarak kısa değerlendirmelerle ya da herkesin duygularını ve ihtiyaçlarını ifade etmesiyle yapmak da mümkündür.
Örnek Açış Soruları
- Şu anda nasılsın?
- Kendini nasıl hissediyorsun?
- Sakince nefes alıp, dikkatini bedenine getirir misin? Ellerin, başın, ayakların vb. nasıl?
- Bugün kendini ne gibi hissediyorsun?
- Çembere gelirken “Bunu mutlaka söylemeliyim.” dediğin bir şey oldu mu?
- Paylaşmak istediğin bir ihtiyacın var mı?
- Devam edebilmek için bizden bir isteğin var mı?
Örnek Kapanış Soruları
- Bu çemberi, bugün gelmeyen bir arkadaşına nasıl anlatırsın?
- Bu çemberi nasıl kapatıyorsun?
- Bu çemberi hangi duyguyla kapatıyorsun?
- Bir sonraki çemberde neyi farklı yapabiliriz?
- Bu çember ile hangi iki ihtiyacını karşıladın?
- Bu çemberde karşılayamadığın bir ihtiyacın var mı? Paylaşır mısın?
Çemberde İş Bölümü: Çember akışındaki işlere, rutinlere dair sorumlulukları paylaşarak bir iş bölümü yapabilirsiniz. Takvimi takip etmek, saati çembere getirmek, konuşma süresini ve konuşma nesnesini takip etmek, çember panosunu düzenlemek, çember açışlarını kolaylaştırmak gibi işler için çocuklara sorumluluk alanı açabilirsiniz. Deneyimleri arttıkça sorumluluk alanını genişletebilirsiniz. İş bölümünün ne sıklıkta ve ne biçimde değişeceğini çocuklarla birlikte belirleyebilirsiniz. Haftalık akışlar içinde yer alan sınıf içi iş bölümüne dair çalışmalar, bu rutini yaşama geçirmenizi destekler. Çemberde iş bölümü güçlendikçe öğretmen de fiili olarak eş değerli bir katılımcıya dönüşür.
Çember Panosu: Çemberde duygu ve ihtiyaç posteri gibi sıklıkla kullandığınız ya da çember anlaşması gibi birlikte ürettiğiniz belgelerin, görsellerin yer aldığı bir panodur. Çember panosunun çember alanında herkesin rahatça görebileceği bir yere yerleştirilmesi yararlı olur. Pano çocukların hem önceki çember hem de o anda konuşulanlar ile bağlantı kurmasını kolaylaştırır, katılımlarını destekler.
d. Sınıf Çemberi’nde Konuşmayı Düzenlemek
Çember, herkesin ifade alanını güven içinde tutmak, söz hakkını eş değerli
olarak kullanması, birbirini dinlemenin bir rutine bağlanması ve konuşma sürecinin düzenlenmesi ile mümkündür.
★ Çemberde konuşmayı düzenlerken dikkat ediniz:
- Çembere oturunca ilk kim konuşmaya başlayacak?
- Konuşma sırasını nasıl takip edeceğiz? Sırayla mı, parmak kaldırarak mı?
- Herkes istediği kadar konuşabilecek mi?
- Çemberde yanımıza eşyalarımızı, oyuncaklarımızı alacak mıyız?
İfade ve dinleme becerileri çemberin temel becerilerindendir. Çemberde konuşmanın düzenlenmesi bu becerileri destekler, bu becerilerin güçlenmesi de konuşma süreçlerini besler. Bu nedenle ilk çemberlerde konuşma düzenini korumak için öğretmenin daha fazla sorumluluk alması gerekirken, çocukların deneyimi arttıkça bu düzen kendiliğinden işlemeye başlar.
★ Aklınızda bulunsun:
- Çocuklarla birlikte bir konuşma nesnesi belirleyebilirsiniz. Konuşma nesnesi kimin elindeyse onun konuştuğunu, diğer herkesin dinleyici olduğunu ifade eder. Nesne sırayla elden ele gezebilir ya da konuşmak isteyene verilebilir. Böylece çocuklar kimin konuştuğunu rahatça takip edebilir, söz kesmeden ve odaklı dinleyebilir.
- Sınıf mevcudunuza ve çember akışı planlamanıza göre çemberde her kişinin ortalama konuşma süresini belirleyebilirsiniz. Süreyi kum saati, kronometreli dijital masa saati, mutfak saati gibi araçlarla takip edebilirsiniz.
e. Sınıf Çemberi Sürecini Değerlendirmek
Katılımcı, dinamik ve sürekli gelişen bir öğrenme alanı olan çemberi etkin ve düzenli biçimde izlemek, belli aralıklarda değerlendirme yapmak çember uygulaması geliştirmek, çemberin işleyişini ve topluluğun öğrenmesini desteklemek açısından çok kıymetlidir.
Değerlendirme ve geri bildirim sürecini hem kendiniz için hem her bir çocuk için hem de sınıf topluluğu için yürütmek mümkündür. Kılavuzdaki haftalık akışlarda geri bildirim ve değerlendirme sürecini desteklemek için çocuklara yönelik izleme göstergeleri, öğretmene yönelik öz değerlendirme soruları hazırlanmıştır. Planlamanızı yaparken öğrenme hedefleri ile ilişkili olan bu iki aracı göz önünde bulundurmanızı, çember uygulamalarının ardından bunları kullanarak değerlendirme notları almanızı öneririz.
Her haftanın son çemberi ve özellikle her dönemin son haftası çocuklarla birlikte değerlendirmeye ayrılmıştır. Değerlendirme çemberleri çocukların çemberdeki gelişimlerini hem bireysel hem de topluluk olarak öğrendiklerini fark etmelerini sağladığı için kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu almalarını destekler. Öğretmenin de hem çocukları değerlendirmesine hem de onlardan aldığı geri bildirimlerle çember uygulamasını geliştirmesine olanak sağlar.